Chú thích Lã_hậu

  1. ↑ Thời Hán Quang Vũ Đế, bà bị trục xuất khỏi Trường lăng, phế trừ tư cách Hoàng hậu.
  2. ↑ Theo sách "Các đời đế vương Trung Hoa" của Nguyễn Khắc Thuần, tr 48
  3. ↑ 按《武英殿二十四史》本《史记·吕太后本纪》载：“吕太后者，高祖微时妃也，生孝惠帝、女鲁元太后。”
  4. ↑ 《史记·吕太后本纪》载：“三月中，吕后祓，还过轵道，见物如苍犬，据高后掖，忽弗复见。卜之，云赵王如意为祟。高后遂病掖伤。”注：因其同一句话中前后称呼不一，疑其后改。<吕太后本纪>一卷，称“太后”57次，从始至文中，并时见于其他各卷；称“高后”仅10次，集中于吕后死前及死后三段之内，且终《史记》一书不再提及此称谓。
  5. ↑ 《汉书·高后纪第三》载：“惠帝崩，太子立为皇帝，年幼，太后临朝称制，大赦天下。……四年夏，少帝自知非皇后子，出怨言，皇太后幽之永巷。诏曰：‘凡有天下治万民者，盖之如天，容之如地；上有欢心以使百姓，百姓欣然以事其上，欢欣交通而天下治。今皇帝疾久不已，乃失惑昏乱，不能继嗣奉宗庙，守祭祀，不可属天下。其议代之。’群臣皆曰：‘皇太后为天下计，所以安宗庙社稷甚深。顿首奉诏。’五月丙辰，立恒山王弘为皇帝。……八年春，封中谒者张释卿为列侯。……秋七月辛巳，皇太后崩于未央宫。遗诏赐诸侯王各千金，将相列侯下至郎吏各有差。大赦天下。”
  6. ↑ Sử ký - Lã hậu bản kỷ: 政不出户，天下晏然；刑罚罕用，罪人是希；民务稼穑，衣食滋殖
  7. ↑ 《史記索引·呂太后本紀》：諱雉，字娥姁也。
  8. ↑ 《漢書注·高后紀》：師古曰：「呂后名雉，字娥姁，故臣下諱雉也。姁音許於反。」
  9. ↑ Không rõ tên gì, cách gọi này mang nghĩa "Người đàn ông họ Lã".
  10. ↑ 《史記·高祖本紀第八》：“单父人吕公，善沛令，避仇从之客，因家沛焉。”
  11. ↑ 《史記·高祖本紀第八》：“萧何为主吏，令诸大夫曰：“进不满千钱，坐之堂下。”
  12. ↑ 《史記·高祖本紀第八》：“高祖为亭长，素易诸吏，乃绐为谒曰，“贺钱万”，实不持一钱。”
  13. ↑ 《史記·高祖本紀第八》：“吕公大惊，起，迎之门。吕公者，好相人，见高祖状貌，因重敬之，引入坐。”
  14. ↑ Lưu Quý là hiệu của Lưu Bang, Quý có chữ Hán [季], nghĩa là út, vì ông là con trai út trong nhà.
  15. ↑ 《史記·高祖本紀第八》：“吕公因目固留高祖。高祖竟酒，後。吕公曰：“臣少好相人，相人多矣，无如季相，原季自爱。臣有息女，愿为季箕帚妾。”酒罢，吕媪怒吕公曰：“公始常欲奇此女，与贵人。沛令善公，求之不与，何自妄许与刘季？”吕公曰：“此非兒女子所知也。”卒与刘季。
  16. ↑ 《史記·高祖本紀第八》：高祖为亭长时，常告归之田。吕后与两子居田中耨，有一老父过请饮，吕后因餔之。老父相吕后曰：“夫人天下贵人。”令相两子，见孝惠，曰：“夫人所以贵者，乃此男也。”相鲁元，亦皆贵。老父已去，高祖適从旁舍来，吕后具言客有过，相我子母皆大贵。高祖问，曰：“未远。”乃追及，问老父。老父曰：“乡者夫人婴兒皆似君，君相贵不可言。”高祖乃谢曰：“诚如父言，不敢忘德。”及高祖贵，遂不知老父处。
  17. ↑ 《史記·高祖本紀第八》：秦始皇帝常曰“东南有天子气”，於是因东游以厌之。高祖即自疑，亡匿，隐於芒、砀山泽岩石之间。吕后与人俱求，常得之。高祖怪问之。吕后曰：“季所居上常有云气，故吕后望云气而得之。故从往常得季。”高祖心喜。沛中子弟或闻之，多欲附者矣。
  18. 1 2 Sử ký, Trần thừa tướng thế gia
  19. ↑ Ngày nay Hình Đài, Hà Bắc, Trung Quốc
  20. ↑ Nay là Nhã An, Tứ Xuyên
  21. ↑ Nay là Kim Hương, Sơn Đông
  22. ↑ Chu Mục, Trần Thâm, sách đã dẫn, tr 568
  23. ↑ Danh sĩ từ thời nhà Tần, theo nhà Hán
  24. ↑ 《史記·留侯世家第二十五》載：漢十二年，上從擊破布軍歸，疾益甚，愈欲易太子。留侯諫，不聽，因疾不視事。叔孫太傅稱說引古今，以死爭太子。上詳許之，猶欲易之。」
  25. ↑ 《史记·留侯世家》：上欲废太子，立戚夫人子赵王如意。大臣多谏争，未能得坚决者也。吕后恐，不知所为。人或谓吕后曰：“留侯善画计筴，上信用之。”吕后乃使建成侯吕泽劫留侯，曰：“君常为上谋臣，今上欲易太子，君安得高枕而卧乎？”留侯曰：“始上数在困急之中，幸用臣筴。今天下安定，以爱欲易太子，骨肉之间，虽臣等百馀人何益。”吕泽彊要曰：“为我画计。”留侯曰：“此难以口舌争也。顾上有不能致者，天下有四人。四人者年老矣，皆以为上慢侮人，故逃匿山中，义不为汉臣。然上高此四人。今公诚能无爱金玉璧帛，令太子为书，卑辞安车，因使辩士固请，宜来。来，以为客，时时从入朝，令上见之，则必异而问之。问之，上知此四人贤，则一助也。”於是吕后令吕泽使人奉太子书，卑辞厚礼，迎此四人。四人至，客建成侯所。
  26. ↑ 《史记·留侯世家》：谏汉十二年，上从击破布军归，疾益甚，愈欲易太子。留侯谏，不听，因疾不视事。叔孙太傅称说引古今，以死争太子。上详许之，犹欲易之。及燕，置酒，太子侍。四人从太子，年皆八十有馀，须眉皓白，衣冠甚伟。上怪之，问曰：“彼何为者？”四人前对，各言名姓，曰东园公，角里先生，绮里季，夏黄公。上乃大惊，曰：“吾求公数岁，公辟逃我，今公何自从吾儿游乎？”四人皆曰：“陛下轻士善骂，臣等义不受辱，故恐而亡匿。窃闻太子为人仁孝，恭敬爱士，天下莫不延颈欲为太子死者，故臣等来耳。”上曰：“烦公幸卒调护太子。”
  27. ↑ 《史记·留侯世家》：四人为寿已毕，趋去。上目送之，召戚夫人指示四人者曰：“我欲易之，彼四人辅之，羽翼已成，难动矣。吕后真而主矣。”戚夫人泣，上曰：“为我楚舞，吾为若楚歌。”歌曰：“鸿鹄高飞，一举千里。羽翮已就，横绝四海。横绝四海，当可柰何！虽有矰缴，尚安所施！”歌数阕，戚夫人嘘唏流涕，上起去，罢酒。竟不易太子者，留侯本招此四人之力也。
  28. ↑ Triệu vương cũ là Trương Ngao, con của Trương Nhĩ, bị phế truất để ngôi đó thuộc về họ Lưu
  29. ↑ Sử ký, Cao Tổ bản kỷ: 已而呂后問：「陛下百歲後，蕭相國即死，令誰代之？」上曰：「曹參可。」問其次，上曰：「王陵可。然陵少憨，陳平可以助之。陳平智有馀，然難以獨任。周勃重厚少文，然安劉氏者必勃也，可令為太尉。」呂后復問其次，上曰：「此後亦非而所知也。」
  30. ↑ Sử ký, Cao Tổ bản kỷ
  31. ↑ 《史记》：“吕后最怨戚夫人及其子赵王，乃令永巷囚戚夫人，而召赵王。”
  32. ↑ 《漢書·外戚列傳》：「子為王，母為虜，終日舂薄幕，常與死為伍！相離三千里，當誰使告汝？」
  33. ↑ 《史記·呂太后本紀》：「此非人所為。臣為太后子，終不能治天下。」
  34. ↑ 《史记·吕太后本纪》：吕后最怨戚夫人及其子赵王，乃令永巷囚戚夫人，而召赵王。使者三反，赵相建平侯周昌谓使者曰：“高帝属臣赵王，赵王年少。窃闻太后怨戚夫人，欲召赵王并诛之，臣不敢遣王。王且亦病，不能奉诏。”吕后大怒，乃使人召赵相。赵相徵至长安，乃使人复召赵王。王来，未到。孝惠帝慈仁，知太后怒，自迎赵王霸上，与入宫，自挟与赵王起居饮食。太后欲杀之，不得间。孝惠元年十二月，帝晨出射。赵王少，不能蚤起。太后闻其独居，使人持酖饮之。赵王已死。於是乃徙淮阳王友为赵王。夏，诏赐郦侯父追谥为令武侯。太后遂断戚夫人手足，去眼，煇耳，饮瘖药，使居厕中，命曰“人彘”。居数日，乃召孝惠帝观人彘。孝惠见，问，乃知其戚夫人，乃大哭，因病，岁馀不能起。使人请太后曰：“此非人所为。臣为太后子，终不能治天下。”孝惠以此日饮为淫乐，不听政，故有病也。
  35. ↑ Lúc này Lỗ Nguyên đã đứng ngôi mẹ vợ của Huệ Đế
  36. ↑ 《史记·吕太后本纪》：二年，楚元王、齐悼惠王皆来朝。十月，孝惠与齐王燕饮太后前，孝惠以为齐王兄，置上坐，如家人之礼。太后怒，乃令酌两卮酖，置前，令齐王起为寿。齐王起，孝惠亦起，取卮欲俱为寿。太后乃恐，自起泛孝惠卮。齐王怪之，因不敢饮，详醉去。问，知其酖，齐王恐，自以为不得脱长安，忧。齐内史士说王曰：“太后独有孝惠与鲁元公主。今王有七十馀城，而公主乃食数城。王诚以一郡上太后，为公主汤沐邑，太后必喜，王必无忧。”於是齐王乃上城阳之郡，尊公主为王太后。吕后喜，许之。乃置酒齐邸，乐饮，罢，归齐王。
  37. ↑ Sử ký Tư Mã Thiên, Hung Nô liệt truyện, tr 863
  38. ↑ Chỉ Lã Hậu, vì Lã Hậu xưng chế cầm quyền điều hành
  39. ↑ 《史记》卷一一〇<匈奴列传>：高祖崩，孝惠、吕太后时，汉初定，故匈奴以骄。冒顿乃为书遗高后，妄言。高后欲击之，诸将曰：“以高帝贤武，然尚困于平城。”于是高后乃止，复与匈奴和亲。
  40. ↑ 《史记》卷一〇〇<季布栾布列传>：孝惠时，为中郎将。单于尝为书嫚吕后，不逊，吕后大怒，召诸将议之。上将军樊哙曰：“臣愿得十万众，横行匈奴中。”诸将皆阿吕后意，曰：“然”。季布曰：“樊哙可斩也！夫高帝将兵四十余万众，困于平城，今哙奈何以十万众横行匈奴中，面欺！且秦以事于胡，陈胜等起。于今创痍未瘳，哙又面谀，欲摇动天下。”是时殿上皆恐，太后罢朝，遂不复议击匈奴事。
  41. ↑ 《汉书》卷九十四<匈奴传>：孝惠、高后时，冒顿浸骄，乃为书，使使遗高后曰：“孤偾之君，生于沮泽之中，长于平野牛马之域，数至边境，愿游中国。陛下独立，孤偾独居。两主不乐，无以自虞(娱)，愿以所有，易其所无。”高后大怒，召丞相平及樊哙、季布等，议斩其使者，发兵而击之。樊哙曰：“臣愿得十万众，横行匈奴中。”问季布、布曰：“哙可斩也！前陈豨反于代，汉兵三十二万，哈为上将军，时匈奴围高帝于平城，哙不能解围。天下歌之曰：‘平城之下亦诚苦！七日不食，不能彀弩。’今歌吟之声未绝，伤痍者甫起，而哙欲摇动天下，妄言以十万众横行，是面谩也。且夷狄譬如禽兽，得其善言不足喜，恶言不足怒也。”高后曰：“善。”令大谒者张泽报书曰：“单于不忘弊邑，赐之以书，弊邑恐惧。退日自图，年老气衰，发齿堕落，行步失度，单于过听，不足以自汙。弊邑无罪，宜在见赦。窃有御车二乘，马二驷，以奉常驾。”冒顿得书。复使使来谢曰：“未尝闻中国礼义，陛下幸而赦之。”因献马，遂和亲。
  42. ↑ 《汉书》卷二<惠帝纪>：三年春，发长安六百里内男女十四万六千人城长安，三十日罢。以宗室女为公主，嫁匈奴单于。
  43. ↑ Là những người cháu trong họ của Lã Trĩ
  44. ↑ 《史记·吕太后本纪》：七年秋八月戊寅，孝惠帝崩。发丧，太后哭，泣不下。留侯子张辟彊为侍中，年十五，谓丞相曰：“太后独有孝惠，今崩，哭不悲，君知其解乎？”丞相曰：“何解？”辟彊曰：“帝毋壮子，太后畏君等。君今请拜吕台、吕产、吕禄为将，将兵居南北军，及诸吕皆入宫，居中用事，如此则太后心安，君等幸得脱祸矣。”丞相乃如辟彊计。太后说，其哭乃哀。吕氏权由此起。乃大赦天下。九月辛丑，葬。太子即位为帝，谒高庙。元年，号令一出太后。
  45. ↑ Chu Mục, Trần Thâm, sách đã dẫn, tr 70
  46. ↑ 《史记·吕太后本纪》：帝废位，太后幽杀之。五月丙辰，立常山王义为帝，更名曰弘。不称元年者，以太后制天下事也。
  47. ↑ Sử ký, Lã hậu bản kỉ
  48. ↑ 《史記·呂太后本紀》：七月中，高后病甚，乃令趙王呂祿為上將軍，軍北軍；呂王產居南軍。呂太后誡產、祿曰：「高帝已定天下，與大臣約，曰『非劉氏王者，天下共擊之』。今呂氏王，大臣弗平。我即崩，帝年少，大臣恐為變。必據兵衛宮，慎毋送喪，毋為人所制。」
  49. ↑ 《卷九十七上·外戚傳·第六十七上》: 太后持天下八年，病犬禍而崩，語在五行志。病困，以趙王祿為上將軍居北軍，梁王產為相國居南軍，戒產、祿曰：「高祖與大臣約，非劉氏王者天下共擊之，今王呂氏，大臣不平。我即崩，恐其為變，必據兵衛宮，慎毋送喪，為人所制。」
  50. ↑ 《史記·呂太后本紀》: 諸大臣相與陰謀曰：「少帝及梁、淮陽、常山王，皆非真孝惠子也。呂后以計詐名他人子，殺其母，養後宮，令孝惠子之，立以為後，及諸王，以彊呂氏。今皆已夷滅諸呂，而置所立，即長用事，吾屬無類矣。不如視諸王最賢者立之。」或言「齊悼惠王高帝長子，今其適子為齊王，推本言之，高帝適長孫，可立也」。大臣皆曰：「呂氏以外家惡而幾危宗廟，亂功臣今齊王母家駟（鈞），駟鈞，惡人也。即立齊王，則復為呂氏。」欲立淮南王，以為少，母家又惡。乃曰：「代王方今高帝見子，最長，仁孝寬厚。太后家薄氏謹良。且立長故順，以仁孝聞於天下，便。」乃相與共陰使人召代王。代王使人辭謝。再反，然後乘六乘傳。後九月晦日己酉，至長安，舍代邸。大臣皆往謁，奉天子璽上代王，共尊立為天子。代王數讓，群臣固請，然後聽。
Danh sách các sự kiện chính trị, quân sự thời Tần mạt, Hán Sở, Tây Hán và nhà Tân
Thời Hán Sở
Thời Tây Hán
Quận quốc chế  · Hòa thân Hung Nô  · Tiêu diệt công thần  · Lã hậu xưng chế  · Tiêu quy Tào tùy  · Tiêu diệt họ Lã  · Văn Cảnh thịnh trị  · Thất quốc chi loạn  · Hán Vũ thịnh thế  · Trương Kiển qua Tây Vực  · Thu phục Dạ Lang  · Tiến binh tây nam  · Đối đầu Hung Nô  · Tệ chế cải cách  · Chế độ thứ sử  · Tôn nho thượng pháp  · Chiến tranh mạc Bắc  · Hán diệt Triều Tiên  · Trận chiến Hán Uyển  · Thái sử công viết sử  · Loạn Đông Việt  · Vũ Đế cầu tiên  · Tai họa Vu Cổ  · Hoắc Quang phụ chính  · Chiêu Tuyên trung hưng  · Họ Hoắc lộng quyền  · Chiêu Quân cống Hồ  · Vương thích Loạn chính  · Vương Mãng soán ngôi
Nhà Tân và huyền Hán
Nhân vật Tần mạt, Hán-Sở
Nhà Tần
Trương Sở
Nước Sở
Nước Hán
Nước Triệu
Nước Tề
Nước Yên
Nước Hàn
Nước Ngụy
Chư hầu khác
In đậm: Quân chủ
Hoàng hậu Tây Hán
Hán Cao Tổ
Hán Huệ Đế
Hán Hậu Thiếu Đế
Hán Văn Đế
Hán Cảnh Đế
Hán Vũ Đế
Hán Chiêu Đế
Hán Tuyên Đế
Hán Nguyên Đế
Hán Thành Đế
Hán Ai Đế
Hán Bình Đế
Hoàng hậu nhà Tân
Vương Mãng
Hoàng hậu Đông Hán
Hán Quang Vũ Đế
Hán Minh Đế
Hán Chương Đế
Hán Hòa Đế
Hán An Đế
Hán Thuận Đế
Hán Hoàn Đế
Hán Linh Đế
Hán Hiến Đế
Hoàng hậu, Hoàng thái hậu
truy phong hoặc tôn phong
Thái Thượng Hoàng
Hán Cao Tổ
Hán Vũ Đế
Lệ thái tử
Điệu hoàng khảo
Hán Nguyên Đế
Hán Cung Hoàng
Hán Chương Đế
Hán Đức Hoàng
Hán An Đế
Hán Mục Hoàng
Hán Sùng Hoàng
Hán Nguyên Hoàng
Hán Nhân Hoàng
Hán Linh Đế
Chính thất khác của Hoàng đế
Hán Văn Đế
Hải Hôn hầu
Hán Cung Hoàng
Nhũ Tử Anh
Hán Đức Hoàng
Đông Hán Thiếu Đế
Sinh mẫu khác của Hoàng đế
Hán Bình Đế
Hán Canh Thủy Đế
Hán Quang Vũ Đế
Hán Chương Đế
Hán Mục Hoàng
Hán Xung Đế
Hán Chất Đế
Chú thích: # Bị phế khi đang tại vị; * Bị tước tư cách Hoàng hậu vào các đời sau; ~ Những vị lâm triều thính chính
Tây Hán
Tôn hiệu
Trị vì
Nhà Tân
Tông thất tự lập
Đông Hán
Tôn hiệu
Trị vì
Thục Hán